Sắc lệnh 9835 ngày 21 tháng 3 năm 1947 của Tổng thống Mỹ Harry S. Truman, yêu cầu tất cả nhân viên dân sự liên bang phải được kiểm tra về "lòng trung thành". Sắc lệnh nói rằng một người được xác định "không trung thành" khi bị phát hiện đang "tham gia, có liên quan đến, hoặc cảm tình hóa" với bất kỳ tổ chức nào được xác định bởi Tổng Chưởng lý là "toàn trị, phát xít, cộng sản hoặc có ý định lật đổ", hoặc ủng hộ sự từ bỏ quyền lập hiến đối với người khác, hoặc tìm cách "thay đổi thể chế Chính phủ Hoa Kỳ bằng các hành động vi hiến".[8]

Nhiều yếu tố đã góp phần vào chủ nghĩa McCarthy. Một số trong số chúng bắt nguồn từ thời kỳ Khiếp sợ Đỏ đầu tiên (1917-1920). Thời kỳ này đã chứng kiến sự trỗi dậy của chủ nghĩa cộng sản như một lực lượng chính trị chính thức và sự chia rẽ xã hội lan rộng ở Hoa Kỳ liên quan đến các hoạt động công đoàn và tư tưởng vô chính phủ. Nhờ vào sự thành công trong việc tổ chức các công đoàn lao động, những hoạt động chống phát xít từ rất sớm, và việc đưa ra giải pháp thay thế cho chủ nghĩa tư bản trong cuộc Đại khủng hoảng, Đảng Cộng sản Hoa Kỳ (CPUSA) đã gia tăng số lượng thành viên trong suốt những năm 1930, có lúc lên tới 75.000 thành viên vào năm 1940-1941.[9] Khi Hoa Kỳ liên minh với Liên Xô trong cuộc Chiến tranh Thế giới thứ hai, vấn đề chống cộng sản được tạm thời tránh nhắc tới. Khi Chiến tranh thế giới thứ hai kết thúc, Chiến tranh Lạnh bắt đầu gần như ngay lập tức, khi Liên Xô thành lập các chính phủ bù nhìn cộng sản ở các khu vực mà họ chiếm đóng trên khắp Trung và Đông Âu.

Mặc dù các vụ gián điệp như Igor Gouzenko và Elizabeth Bentley đã gây quan ngại về vấn đề gián điệp Liên Xô vào năm 1945, nhưng những sự kiện năm 1949 và 1950 mới thực sự gây chú ý về mối đe dọa của chủ nghĩa cộng sản ở Hoa Kỳ. Liên Xô đã thử một quả bom nguyên tử vào năm 1949, sớm hơn nhiều nhà phân tích dự kiến, leo thang mức độ căng thẳng trong Chiến tranh Lạnh. Cùng năm đó, quân đội cộng sản của Mao Trạch Đông đã giành quyền kiểm soát Trung Quốc đại lục mặc dù Quốc dân đảng có sự hỗ trợ tài chính hùng hậu của Mỹ. Năm 1950, Chiến tranh Triều Tiên bắt đầu, khi lực lượng liên minh Hoa Kỳ, Liên Hợp Quốc, và Hàn Quốc chiến đấu chống lại lực lượng cộng sản từ Bắc Triều Tiên và Trung Quốc.

Năm 1950, phương Tây bắt đầu tìm thấy thêm nhiều bằng chứng về mức độ tinh vi ngày càng gia tăng trong các hoạt động gián điệp Liên Xô. Vào tháng 1 năm 1950, Alger Hiss, một quan chức cấp cao của Bộ Ngoại giao Hoa Kỳ, đã bị kết án về tội khai man. Ở Anh, nhà vật lý lý thuyết Klaus Fuchs đã thừa nhận làm gián điệp cho Liên Xô khi làm việc trong Dự án Manhattan tại Phòng thí nghiệm quốc gia Los Alamos trong Đệ Nhị Thế Chiến. Hai vợ chồng kỹ sư Julius và Ethel Rosenberg bị bắt năm 1950 tại Hoa Kỳ với tội danh đánh cắp bí mật bom nguyên tử cho Liên Xô, và bị tử hình năm 1953.

Các phong trào khác cũng đồng thời thúc đẩy sự phát triển của chủ nghĩa McCarthy. Các chính trị gia bảo thủ ở Hoa Kỳ từng gọi những phong trào cải cách tiến bộ, như Luật lao động trẻ em và quyền bầu cử của phụ nữ, là "phong trào cộng sản" hay "âm mưu đỏ", cố gắng làm dấy lên nỗi sợ để chống lại những phong trào cải cách đó.[10] Họ đã sử dụng các thuật ngữ tương tự trong những năm 1930, đặc biệt trong cuộc Đại suy thoái khi phản đối các Chính sách Kinh tế mới của Tổng thống Franklin D. Roosevelt. Nhiều người bảo thủ đã đánh đồng Chính sách Kinh tế mới với chủ nghĩa xã hội hoặc chủ nghĩa Cộng sản, và nghĩ rằng các chính sách của chính phủ đã bị ảnh hưởng mạnh bởi những người thân cộng sản trong chính quyền Roosevelt.[11]

McCarthy bắt đầu tham gia vào những vấn đề này thông qua bài phát biểu của ông vào Ngày Lincoln, ngày 9 tháng 2 năm 1950, cho Câu lạc bộ Phụ nữ Cộng hòa ở Wheeling, Tây Virginia . Ông ta vung vẩy trên tay một mảnh giấy mà ông tuyên bố có danh sách những người cộng sản đang làm việc trong Bộ Ngoại giao. McCarthy thường được trích dẫn khi nói: "Tôi có trong tay danh sách của 205 người - một danh sách bao gồm những cái tên được Bộ trưởng Bộ Ngoại giao biết là thành viên của Đảng Cộng sản và vẫn đang làm việc và hoạch định chính sách trong Bộ Ngoại giao."[12] Bài phát biểu này đã thu hút sự quan tâm của báo chí đối với McCarthy và từ đó giúp mở đường cho ông trở thành một trong những chính trị gia được chú ý nhất ở Hoa Kỳ.

Thuật ngữ "Chủ nghĩa McCarthy" (McCarthyism) được sử dụng lần đầu tiên trong tuần báo Cơ quan giám sát khoa học Kitô giáo số ra ngày 28 tháng 3 năm 1950[13] Vào hôm sau, thuật ngữ này xuất hiện trong một phim hoạt hình chính trị của biên tập viên hoạt hình Washington Post Herbert Block (thường được biết đến dưới tên Herblock). Phim hoạt hình này mô tả bốn thành viên lãnh đạo đảng Cộng hòa đang cố gắng đẩy một con voi (biểu tượng truyền thống của Đảng Cộng hòa) đứng trên đỉnh đồi xếp bởi mười thùng nhựa. Đỉnh cao nhất được dán nhãn "Chủ nghĩa McCarthy".